Ο άνεμος ως στοιχείο της φύσης παίζει καθοριστικό ρόλο σε πολλές δραστηριότητες του ανθρώπου, με ευρύτερη επίδραση στη ζωή του. Για τον λόγο αυτό, ο λαός, σύμφωνα και με τη έντονη τάση του να δίνει στη φύση ψυχή και κίνηση, προσωποποίησε από πολύ νωρίς τους ανέμους, δημιουργώντας και σχετικές δοξασίες, παραδόσεις και παραμυθιακές διηγήσεις, όπου συχνά κυριαρχεί όχι το φυσικό αλλά το μεταφυσικό στοιχείο. Στις προσωποποιήσεις αυτές ο άνεμος παίρνει ποικίλες μορφές. Αρκετά γνωστοί είναι οι "Αέρηδες" στην περιοχή της Ακρόπολης, το ρολόι δηλαδή του Ανδρονίκου Κυρρήστου που φέρει ανάγλυφες προσωποποιημένες παραστάσεις των ανέμων, με ιδιαίτερα σύμβολα για τον καθένα. Ανάλογες παραστάσεις βρίσκουμε και σε έργα λαϊκής τέχνης της νεότερης εποχής, όπως σε μνημειακό έργο του 1909, στα Βέρβενα Κυνουρίας, δημιούργημα του τοπικού αυτοδίδακτου καλλιτέχνη Κων. Γκαύρου (1858-1922). Επειδή ο άνεμος επηρέαζε σημαντικά τη ζωή του, ο άνθρωπος θέλησε να τον έχει πάντοτε αρωγό στις εργασίες και δραστηριότητές του, είτε η πνοή του ωθούσε το ιστιοφόρο, είτε γύριζε τα φτερά του μύλου, ή βοηθούσε στο λίχνισμα των σιτηρών. Έτσι, όταν χρειαζόταν, κατέφευγε και σε μέσα μαγικά, σε μια δηλαδή πρακτική με μακρόχρονη παράδοση στον ελληνικό χώρο, για να ημερώσει και να προσεταιριστεί τον άνεμο, αν αυτός από αρωγός γινόταν φόβος και απειλή, για ανθρώπους, ζώα και παραγωγή. Η μαγεία αυτή έχει διπλή ενέργεια: να κινήσει τον άνεμο ή, αντίθετα, να τον δέσει, να τον υποτάξει. Στην πρώτη περίπτωση χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα στην Ιλιάδα (Ψ 192 κεξ.), όπου ο Αχιλλέας προσκαλεί τους ανέμους, τον Βοριά και τον Ζέφυρο, για να φουντώσει η νεκρική πυρά του Πατρόκλου. Στην Οδύσσεια (κ 19 κ.εξ.), αντιθέτως, ο Αίολος κλείνει τους ανέμους σε ασκί από δέρμα βοδιού.

Λαϊκές παραδόσεις
Η αρχαία παράδοση κάνει λόγο και για ειδικούς δέτες των ανέμων, παρέχει μάλιστα και τον τρόπο της σχετικής ενέργειας. Στην Κόρινθο υπήρχε γένος ευγενών, που ονομάζονταν "Ανεμοκοίται", εξορκιστές που αποκοίμιζαν τους ανέμους. Στην Αθήνα επίσης υπήρχαν οι Ευδάμενοι, κοιμιστές και αυτοί των ανέμων, ενώ στην Τιτάνη της Κορινθίας, κοντά στη Σικυώνα, υπήρχε βωμός των Ανέμων, όπου μια νύχτα του έτους, ο ιερέας "θύει, δρά δε και άλλα απόρρητα είς βόθρους τέσσαρας, ημερούμενος των πνευμάτων το άγριον, και δή και Μηδείας, ως λέγουσιν, επωδάς επάδει" (Παυσανίας 2.12,1).
Στο Βυζάντιο, η αρχαία παράδοση συνεχίζεται και είναι χαρακτηριστική η μαρτυρία ότι στα χρόνια του Μ. Κωνσταντίνου κάποιος Σώπατρος καταδικάζεται και θανατώνεται με την κατηγορία ότι έδεσε τους ανέμους και εμπόδισε να έρθουν τα καράβια με το σιτάρι από την Αίγυπτο.
Η μαγική παράδοση γύρω από τους ανέμους μαρτυρείται και στους νεώτερους χρόνους. Οι πληροφορίες είναι αρκετές. Στην Κάλυμνο συνηθιζόταν κατάδεσμος του βορρά με δέσιμο σπάγκων σε σταυροδρόμια και με εκφώνηση ειδικής επωδής, συνοδευόμενης με ύβρεις.
Δέσιμο του σφοδρού ανέμου γινόταν επίσης στη Σαλαμίνα, όπου πήγαιναν σ' ένα εκκλησάκι πάνω σε ύψωμα και εκεί έκλειναν το παράθυρο που βρισκόταν στη μεριά του ανέμου και κρεμούσαν ένα κομμάτι δίχτυ.
Γνωστός είναι ο "χορός του κυρ-Βοριά" στη Σίφνο την Κυριακή της Τυροφάγου, με πρώτο μάλιστα χορευτή στον κύκλο τον ιερέα του χωριού, καθώς και ο ανάλογος χορός στην Κάρυστο την Πέμπτη της Διακαινησίμου, για εξουδετέρωση και εδώ του καταστρεπτικού βοριά.
Μια διαφορετική αντιμετώπιση του πνέοντος σφοδρού ανέμου που εμπόδιζε το λίχνισμα των σιτηρών, γνώρισα τον Ιούλιο του 1964, στο πλαίσιο επιτόπιας έρευνάς μου στους Παρανύμφους του Ηρακλείου, στο νότιο μέρος της Κρήτης: για να κατασιγάσει κατέφυγαν στην "κεροδοσία" του χωριού, στον τελετουργικό δηλαδή περισχοινισμό του, αρχίζοντας από την εκκλησία, με ειδικά κατεργασμένο από τις γυναίκες νήμα, που στη συνέχεια έγινε κεράκια για την εκκλησία, όπως συνηθίζεται όταν κάποιος κίνδυνος απειλεί το χωριό, ή προληπτικά για αποτροπή κάθε κακού.
Στην Ικαρία υπάρχουν τα "Ανεμοτάφια", τοποθεσίες με σωρούς από χώμα σε σχήμα τύμβου, με πέτρες ριγμένες πάνω τους, όπου, κατά την παράδοση, έθαβαν τον αέρα. Ενδιαφέρουσα είναι η σχετική περιγραφή από γέροντα αφηγητή: "Παίρνασι μία στάμνα ανοιγμένη από μπροστά, ήπιανεν την ο πιο γέρος και ήβαζεν το στόμα της σ' ένα λάκκο, που ήταν ανοιγμένος και άμα ήπιανεν να σφυρίζει, την τάπωνε με το χέριν του και ήλεεν της λόγια που δεν τα ανιστορώ. Ύστερις ήβαλλεν την στο λάκκο και ήχωνεν την. Ύστερις ούλοι οι χωριανοί ηπιάνασι κάτι ατσαχούς (πέτρες) και ήρριχναν τους από πάνω, ήλεεν ο καθένας από ένα ανάθεμα και κάτι άλλα λόγια μαγικά και ηφεύγασι".
Η τελετουργία αυτή, με μορφή δρωμένου, φαίνεται να σταμάτησε πριν από διακόσια πενήντα περίπου χρόνια, όταν οι τελεστές απειλήθηκαν με εξορισμό από τον τοπικό ιεράρχη. Μαζί ξεχάστηκαν και τα μαγικά λόγια, που αντιπροσώπευαν την επωδή του καταδέσμου. Τα τοπωνύμια όμως ποτέ δεν ξεχάστηκαν και τα μαγικά λόγια, που αντιπροσώπευαν την επωδή του καταδέσμου. Τα τοπωνύμια όμως ποτέ δεν ξεχάστηκαν, σε πείσμα του χρόνου και της όποιας απαγόρευσης.

Αγία Ανέμη
Μια άλλη ιδιαίτερη ενδιαφέρουσα περίπτωση μαγείας μαρτυρείται από την Σαμοθράκη. Οι άνεμοι πνέουν εκεί με σπάνια σφοδρότητα από το ανοικτό πέλαγος, τη Ροδόπη και τα Δαρδανέλλια, ενώ παράλληλα δεν υπάρχουν αξιόλογα φυσικά λιμάνια, που να προστατεύουν τα πλοία από τις τρικυμίες. Στο νησί των Καβείρων υπήρχε, όπως γράφει ο καθηγητής Ν. Ανδριώτης, το 1927, "αρχαιότατον, ερειπωμένον νυν, ιερόν της Αγίας Ανέμης, όπου κατά τας θυέλλας οι ενδιαφερόμενοι προσάγουσι αποτρόπαιους".
Για τη σαμοθρακίτισσα "Αγία" γράφει και ο βυζαντινολόγος Φ. Κουκουλές: "Αγία Ανέμη δεν φέρεται εν τω μηνολογίω και όμως της Αγίας ταύτης υπήρχεν εν Σαμοθράκη σεβάσμιον εκκλησίδιον εσχάτως ερημωθέν, διότι επιστεύετο ότι αυτή επροστράτευε την νήσον από των ορμητικώς εμπιπτόντων ανέμων".
Ποιες οι αποτρόπαιες προσφορές προς την Αγία Ανέμη δεν καθορίζει ο Ανδριώτης και η σαμοθρακίτικη μνήμη δείχνει σήμερα ασθενική στο σημείο, για η λατρεία της "Αγίας" στους νεώτερους χρόνους υπεχώρησε, άσχετα αν οι άνεμοι εξακολουθούν να πνέουν με σφοδρότητα στο νησί, καταστροφικά πολλές φορές.
Επιτόπια έρευνα έδειξε ότι επρόκειτο για ξωκκλήσι της "Παναγίας της Ανέμης", στην περιοχή Ξηροποτάμου, προσηγορία που πήρε η θεοτόκος από τους σφοδρούς εκεί ανέμους, των οποίων γινόταν μέχρι πριν από λίγα ακόμα χρόνια ένα είδος κατάδεσμου από κορίτσια, με χτυπήματα ενός κεραμιδιού στα ερείπια του πάλαι ποτέ ξωκλσιού, αφού πρώτα θυμιάτιζαν. "Γιατί χτυπάς την καμπάνα;" ρωτούσε μια κοπέλα, "για να πέσει ο αέρας", απαντούσε η άλλη. Φεύγοντας δεν γύριζαν να κοιτάξουν πίσω, "δεν έπρεπε".
Για τους ανέμους στη Σαμοθράκη, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η πληροφορία που δίδει το 1801 στο ημερολόγιό του Άγγλος ιερέας. Σύμφωνα με αυτόν με