Του ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ
Αρχιτέκτονος
Ο άνθρωπος αρχικά χρησιμοποίησε τη μυϊκή του ενέργεια για την εξεύρεση τροφής
και ακολούθως, την ενέργεια της φωτιάς για θέρμανση και φωτισμό. Για χιλιετίες,
αυτές οι δύο ενέργειες ήταν οι μόνες που χρησιμοποιούσε. Αργότερα, η δέσμευση
και εκμετάλλευση άλλων μορφών ενέργειας, όπως της ζωικής για τις καλλιέργειες
και τις μεταφορές, της αιολικής για τα ιστιοφόρα και πολύ μετέπειτα της
υδραυλικής για τις μεταφορές, την άρδευση και την άντληση, συνέβαλαν καθοριστικά
στην ανάπτυξη του πολιτισμού.Η πρώτη σημαντική αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας θεωρείται ότι ήταν η χρήση της για την πρόωση ιστιοφόρων, η σημασία της όμως, διαχρονικά στη τεχνολογία, υπήρξε πολύ μικρή συγκριτικά με την υδραυλική ενέργεια. Με την πάροδο του χρόνου και την ανάπτυξη νέων μέσων μετατροπής και πολλαπλασιασμού δυνάμεων (κυρίως του οδοντωτού τροχού και της τροχαλίας) η χρήση της για την πρόωση ιστιοφόρων, η σημασία της όμως, διαχρονικά στη τεχνολογία, υπήρξε πολύ μικρή συγκριτικά με την υδραυλική ενέργεια. Με την πάροδο του χρόνου και την ανάπτυξη νέων μέσων μετατροπής και πολλαπλασιασμού δυνάμεων (κυρίως του οδοντωτού τροχού και της τροχαλίας) η χρήση των γνωστών πηγών επεκτάθηκε, διαφοροποιήθηκε και έφθασε να κινεί πολύπλοκες μηχανές αλέσματος, κοπής, σύνθλιψης, κοπανίσματος, τριβής, πριονίσματος, εξαερισμού, αποφλοίωσης, πολτοποίησης κ.α, έως και τον 19ο αι.
Στον ελληνικό χώρο κατά την περίοδο της προβιομηχανικής τεχνολογίας, η ισχύς του αέρα χρησιμοποιήθηκε, εκτός από την ιστιοπλοΐα, για την κίνηση μεγάλου μέρους σε ποσότητα αριθμού μηχανισμών, περιορισμένων όμως τύπων και χρήσεων συγκριτικά με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Όπως ήταν φυσικό, η ανάπτυξη των εγκαταστάσεων που στέγαζαν τους μηχανισμούς αυτούς έγινε σε περιοχές στις οποίες υπήρχε η κατάλληλη ανεμοδύναμη σε συχνότητα, διάρκεια και σε ποιότητα (σταθερότητα και ένταση) στο Αιγαίο, δηλαδή, και στις ακτές που βρέχονται από το Αρχιπέλαγος και κατά δεύτερο λόγο στο Ιόνιο. Αντιθέτως στην ηπειρωτική χώρα, η ανεμοδύναμη χρησιμοποιήθηκε σε πολύ μικρότερη έκταση (π.χ. στα οροπέδια της Πελοποννήσου) ακόμη και όταν υπήρχαν οι προϋποθέσεις, καθώς η ύπαρξη άφθονου νερού ευνόησε την αξιοποίηση της υδροκίνησης που παρείχε η υδραυλική ενέργεια.
Η κύρια χρήση της ανεμοκίνησης, τόσο στο Αιγαίο όσο και στο Ιόνιο, είχε σκοπό τη λειτουργία των αλεστικών μηχανισμών (πιθανότατα από τον 12 αι.) και των αντλητικών ανεμόμυλων. Στα νησιά των Κυκλάδων, μάλιστα, υπήρχε η μεγαλύτερη αναλογία αλεστικών ανεμόμυλων ανά αριθμό κατοίκων που εξυπηρετούσαν και ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, ενώ στη Ρόδο και την ανατολική Κρήτη κατασκευάστηκαν οι περισσότεροι αντλητικοί. Οι αλεστικοί ανεμόμυλοι (μεσογειακοί κυλινδρικοί πυργόμυλοι αρχικά και μερικοί άλλοι τύποι που προστέθηκαν στα μεταγενέστερα χρόνια όπως οι πεταλόσχημοι και οι οριζόντιοι ταβλόμυλοι) χρησιμοποιούνταν στο άλεσμα των δημητριακών και των ζωοτροφών. Στα νησιά που υπήρχαν ταμπάκικα (βυρσοδεψεία), κυριώς στη Χίο και λιγότερο στη Σύρο, λειτούργησαν ανεμόμυλοι που άλεθαν δεψικές ύλες για την κατεργασία των δερμάτων, δηλαδή φλούδα πεύκου, βελανίδια, σχίνα κ.α., οι οποίοι έμειναν γνωστοί ως "ταμπακόμυλοι". Υπάρχουν στοιχεία και για δύο άλλες περιορισμένης κλίμακας χρήσεις: για το άλεσμα της φάβας στη Σαντορίνη και του θειαφιού στα ορυχεία της Μήλου. Στο τέλος της προβιομηχανικής εποχής οι ανεμόμυλοι χρησιμοποιήθηκαν, πειραματικά και σε μεμονωμένες περιπτώσεις, για άλλους σκοπούς, δίχως όμως ικανοποιητικά αποτελέσματα (λειτουργία μηχανών εκκοκκιστηρίου βάμβακος, παραγωγή ζυμαρικών, γέμισμα μπαταριών και παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος).